Dzień dobry.
Pracą nadliczbową jest:
- praca wykonywana ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy,
- praca wykonywana ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, wynikający
z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy.
Godziny nadliczbowe mogą zatem wystąpić w wyniku przekroczenia:
– dobowej normy czasu pracy – chodzi tu zarówno o podstawową normę czasu pracy wynoszącą 8 godzin na dobę jak i o każdą inną normę dobową czasu pracy wynikającą z przepisów regulujących czas pracy określonej grupy pracowników (np. pracowników zatrudnionych w podmiotach leczniczych, dla których norma dobowa wynosi 7 godzin i 35 minut)
– tygodniowej normy czasu pracy (ponad przeciętnie 40 godzin na tydzień) – tzw. godziny nadliczbowe średniotygodniowe wynikające przede wszystkim z pracy w niedzielę, święta, oraz inne dni wolne od pracy, która nie została zrekompensowana innym dniem wolnym od pracy
– przedłużonego dobowego wymiaru czasu pracy – w systemie równoważnego czasu pracy pracą w godzinach nadliczbowych będzie praca wykonywana ponad wynikający z harmonogramu czasu pracy, przedłużony dobowy wymiar czasu pracy pracownika; przykładowo pracownik, który miał zaplanowaną pracę na 12 godzin, a faktycznie przepracował 13 godzin, wypracował jedną godzinę nadliczbową
Nie stanowi pracy w godzinach nadliczbowych czas odpracowania zwolnienia od pracy, udzielonego pracownikowi, na jego pisemny wniosek, w celu załatwienia spraw osobistych.
Pracodawca nie może z góry planować pracy w godzinach nadliczbowych. Praca w godzinach nadliczbowych nie może być stałym elementem organizacji pracy. Powinna być zarezerwowana dla sytuacji nadzwyczajnych w zakładzie pracy. Zgodnie z kodeksem pracy, praca w godzinach nadliczbowych dopuszczalna jest jedynie w razie:
- konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii (np. powódź, trzęsienie ziemi, pożar, awarie maszyn i urządzeń)
- szczególnych potrzeb pracodawcy (np. pilne, terminowe wykonania zleconego przez klienta zadania, usługi)
Przepisy prawa pracy nie przewidują szczególnej formy polecania pracownikowi pracy w godzinach nadliczbowych. Polecenie takie może być wydane w jakikolwiek sposób przez każde zachowanie się przełożonego, ujawniające w sposób dostateczny jego wolę. Czasami wystarczająca będzie sama świadomość pracodawcy, że pracownik wykonuje taką pracę. Co więcej, z orzecznictwa Sądu Najwyższego wynika również, że pracą w godzinach nadliczbowych może być praca wykonywana bez wiedzy pracodawcy, jeżeli jej konieczność świadczenia wynika z obiektywnych warunków pracy, nie pozwalających pracownikowi na wykonywanie zleconych mu zadań w ustawowej normie czasu pracy (wyrok SN z dnia 3 października 1978r., I PRN 91/78).
Obowiązkiem pracownika jest wykonanie polecania pracy w godzinach nadliczbowych. Odmowa wykonywania pracy nadliczbowej może skutkować pociągnięciem pracownika do odpowiedzialności porządkowej (nałożenie na pracownika kary upomnienia lub nagany) a nawet rozwiązania umowy o pracę. Pracownik może odmówić wykonania pracy w godzinach nadliczbowych wówczas, gdy polecenie jej wykonywania jest sprzeczne z prawem, zasadami współżycia społecznego lub umową o pracę. Nie każdego pracownika pracodawca może jednak zobowiązać do pozostania w pracy po godzinach. Praca w godzinach nadliczbowych nie jest dopuszczalna w przypadku:
- kobiet w ciąży
- pracowników młodocianych
- pracowników opiekujących się dzieckiem do lat 4, bez ich zgody
- pracowników niepełnosprawnych, z wyjątkiem zatrudnionych przy pilnowaniu oraz tych, na których wniosek lekarz wyraził zgodę na pracę w nadgodzinach
- pracowników pracujących na stanowiskach pracy, na których występują przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia (zakaz ten dotyczy tylko pracy w godzinach nadliczbowych uzasadnionych szczególnymi potrzebami pracodawcy)
Praca w godzinach nadliczbowych jest limitowana w skali doby, tygodnia i roku. Konieczność zapewnienia pracownikom, co najmniej 11-godzinnego odpoczynku dobowego powoduje, że pracodawca może zlecać pracownikom pracę przez maksymalnie 13 godzin na dobę. Na pracę w godzinach nadliczbowych pozostaje, więc w okresie doby od 5 godzin (w systemie podstawowego czasu pracy przy normie czasu pracy do 8 godzin na dobę) do 1 godziny (np. w systemie równoważnego czasu pracy przy pracy do 12 godzin na dobę). Natomiast tygodniowy czas pracy łącznie z nadgodzinami nie może przekraczać przeciętnie 48 godzin w tygodniu w przyjętym okresie rozliczeniowym. Wynika z tego, że w każdym tygodniu może przypadać przeciętnie 8 godzin ponad średniotygodniową normę czasu pracy. Natomiast w roku kalendarzowym liczba godzin nadliczbowych przepracowanych w związku z szczególnymi potrzebami pracodawcy nie może przekroczyć dla poszczególnego pracownika 150 godzin (ograniczenie to nie dotyczy godzin nadliczbowych przepracowanych w związku z prowadzeniem akcji ratowniczej lub usuwaniem awarii – z tych powodów pracownicy mogą świadczyć pracę nadliczbową w wyższym wymiarze). Pracodawca może postanowić o zwiększeniu tego limitu. W układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie pracy albo w umowie o pracę, jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu pracy, dopuszczalne jest ustalenie innej liczby godzin nadliczbowych w roku kalendarzowym niż wyżej określona. Przepisy kodeksu pracy nie wprowadzają wprost maksymalnego limitu godzin nadliczbowych, który może wprowadzić pracodawca w zakładzie pracy. Jednakże limit godzin nadliczbowych w żadnym wypadku nie może przekroczyć 416 godzin na dany rok kalendarzowy (52 tygodnie w roku x 8 godzin). Należy podkreślić, iż zgodnie ze stanowiskiem Głównego Inspektora Pracy oraz Ministra Pracy i Polityki Społecznej limit 416 godzin nadliczbowych w skali roku nie zawsze będzie prawidłowy, gdyż przy jego obliczeniu należy pamiętać jeszcze o prawie pracownika do urlopu wypoczynkowego i innych absencjach. Wobec powyższego pracodawca może ustalić limit nadgodzin w skali roku na poziomie:
– 384 godzin dla pracowników, którzy mają prawo do 20 dni urlopu w danym roku kalendarzowym,
– 376 godzin dla pracowników, którzy mają prawo do 26 dni urlopu w danym roku kalendarzowym.
Pozdrawiam serdecznie 🍁🍂
Roma Kamrowska
